بودجهبندی یکی از گام‌های اساسی در مدیریت درآمد شخصی است. بودجهبندی به شکل‌های مختلفی صورت می‌گیرد. در واقع هر فردی با توجه به شرایط خود مانند میزان درآمد، میزان مخارج و حتی سبک زندگی خود می‌تواند بودجهبندی خاصی را دنبال کند. با این حال در میان اشکال مختلف بودجهبندی، بودجهبندی ماهانه یکی از روش‌های بودجهبندی است که افراد زیادی به دلایل خاص سراغ آن می‌روند.
بودجهبندی ماهانه، اصول مختلفی دارد که توجه به آن‌ها می‌تواند به بودجهبندی درست و موفق شما کمک کند. اما سوال این است که اصول بودجهبندی ماهانه چیست یا بهتر است بپرسیم بودجهبندی ماهانه را چگونه باید آغاز کرد؟ ما در این مطلب به پاسخ این سوال پرداخته‌ایم.
قبل از بودجهبندی به این نکات توجه کنید
ممکن است بارها بودجهبندی کنید و هر بار با شکست مواجه شوید. شکست نباید باعث ناامیدی شما شود. اگر مسیر درست بودجهبندی را انتخاب کنید ممکن است شکست‌های شما به همان بار اول یا نهایتا بار دوم محدود شود. بنابراین برای آنکه بتوانید در امور مالی خود به نتایج خوب برسید باید صبور باشید.
از طرفی احتمال دارد شما انواع مختلفی از بودجهبندی را به کار ببرید و در نهایت یکی از آن‌ها را به عنوان بهترین بودجهبندی انتخاب کنید. پس اگر تا به حال بودجهبندی نکرده‌اید و یا تازه قرار است به سراغ آن بروید این نکات را مدنظر داشته باشید. حالا برویم سراغ مراحل آغاز بودجهبندی:
درآمد خود را مشخص کنید
این بخش مهم‌ترین و در عین حال آسان‌ترین و مشخص‌ترین اصل برای بودجهبندی است. مشخص کردن درآمد به این معنی است که شما قرار است چه مقدار از پول خود را وارد بودجهبندی کنید. برای آنکه این کار را به آسانی انجام دهید و با مشکلات کمتری مواجه شوید، فقط درآمد ماهانه را در نظر بگیرید.
شما می‌توانید به شکل‌های مختلفی درآمد خود را در نظر بگیرید. مثلا برخی از افراد درآمد خالص خود را در نظر می‌گیرند. (یعنی کسر بیمه، مالیات و…) برخی از افراد نیز تمام درآمد خود را بدون کسر حق بیمه و مالیات وارد بودجهبندی می‌کنند. البته نظر اکثر کارشناسان این است که از درآمد خالص استفاده کنید تا روند بودجهبندی شما بهتر و صحیح‌تر باشد.
دسته‌بندی مخارج
حالا که درآمد خود را مشخص کردید وقت آن است که مخارج ماهانه خود را نیز مشخص و دسته‌بندی کنید. دسته‌بندی را بر اساس ضرورت‌ها و یا هزینه‌های مهم قرار دهید. مثلا با خود فکر کنید اگر پول شما محدود بود و مجبور بودید از آن برای خرید اقلام خاصی استفاده کنید آن اقلام شامل چه چیزهایی است؟ برای آنکه تصویر دقیق‌تری از این موضوع داشته باشید می‌توانید به تقسیم‌بندی زیر توجه داشته باشید:
مسکن: اجاره یا رهن (البته اگر مستاجر هستید)
مخارج عمومی: هزینه پرداخت قبض آب، برق، تلفن و گاز، یا خرید بسته اینترنتی، خرید شارژ و…
دسته غذایی یا خوراکی: تمام هزینه‌هایی که مربوط به غذا و خوراک است
لباس و پوشاک: قرار نیست هر ماه یک لباس تهیه کنید. منظور از پوشاک، نیازهای احتمالی است. ممکن است نیازی به خرید لباس و پوشاک در یک ماه نداشته باشید.
حمل و نقل: اگر صاحب وسیله نقلیه هستید این هزینه شامل هزینه سوخت و حق بیمه و یا هزینه‌های مربوط به تعمیرات احتمالی ماشین است. در غیر این‌صورت این هزینه‌ها مربوط به کرایه وسایل نقلیه است.
امور خیریه: صدقه، امور خیریه و.. که به اعتقاد کارشناسان مالی همیشه مهم است.
پس‌انداز: پس‌انداز گرچه دقیقا به معنای هزینه یا مخارج نیست؛ اما به معنای کنار گذاشتن مقدار مشخصی از پول است.
این دسته‌بندی یک دسته‌بندی کلی است که ممکن است میان بسیاری از افراد با هر درآمدی یکسان باشد. می‌توان تعداد این دسته‌بندی‌ها را بیشتر و یا حتی کمترکرد. مثلا دسته‌بندی نظافت، تفریح و… را می‌توانید با توجه به سبک زندگی خود وارد کنید.
3.تخصیص مبالغ برای مخارج یا هزینه‌ها
بعد از آنکه دسته‌بندی‌های خود را مشخص کردید نوبت می‌رسد به تخصیص مبالغ مشخص برای هر دسته. این مرحله نیازمند دقت و توجه زیاد است. اشتباه در تخصیص مبلغ می‌تواند باعث برهم خوردن کل بودجهبندی شما شود. بنابراین لازم است به آنچه که واقعاً خرج می‌کنید نزدیک‌تر شوید. برای این کار می‌توانید از روش‌های مختلفی استفاده کنید. روش پیشنهادی ما که روش آسانی است تعیین مبالغ به صورت درصدی است. به نمونه زیر توجه کنید:
- بخش مسکن: 20- 30 درصد
- بخش مواد غذایی: 25 درصد
- پوشاک: 5 درصد
- حمل نقل: 15 درصد و…
البته قرار نیست مبالغ دقیقا به شکل تعیین شده هزینه شود. به خصوص آنکه ممکن است برخی از هزینه‌ها دقیقا مشخص نباشد. به عنوان مثال ممکن است هزینه مواد غذایی شما در یک ماه ده درصد بیشتر از آنچه که تعیین کرده‌اید، شود. با این حال بهتر است طوری هزینه‌های هر درسته را مشخص کنید که در پایان ماه با مشکلات و اختلافات کمتری میان حدسیات و واقعیات مواجه شوید.
علاوه بر این، از دیگر موضوعات مه در این مرحله، فراموش نکردن بخش پس‌انداز است. حتی اگر فقط می‌توانید 1 یا 2 درصد از درآمد خود را پس‌انداز کنید، اشکال ندارد. حتما این کار را انجام دهید.
4.بودجهبندی مبتنی بر صفر
بودجهبندی مبتنی بر صفر روشی است که به شما اجازه می‌دهد تمام پول خود را به هزینه‌ها، نیازها و خواسته‌ها در طول یک ماه (در بودجهبندی ماهانه) اختصاص دهید. هدف این است که درآمد شما منهای مخارج شما تا پایان ماه برابر با صفر شود. یعنی اگر درآمد ماهانه شما ده میلیون تومان است.
مجموع هزینه‌های یک ماه شما نیز شامل همان ده میلیون تومان شود. البته در مواردی ممکن است بعد از نهایی کردن مبالغ و محاسبه نهایی، مقداری از پول شما باقی بماند. در این صورت بهتر است آن را به بخش پس‌انداز اختصاص دهید.\
اگر نتیجه محاسبه منفی بود یعنی هزینه‌ها بیشتر از درآمد بود، این بدان معناست که شما در بعضی از دسته‌ها مبلغ زیادی اختصاص داده‌اید. بنابراین باید مقداری از آن را کاهش دهید. پیشنهاد ما این است که دسته‌هایی را انتخاب کنید که بیشترین هزینه یا خواسته‌ها را دارند.
در مواردی می‌توانید برخی از هزینه‌ها را در طول سال تقسیم کنید. مثلا قرار نیست تمام هزینه مربوط به بیمه را در یک ماه پرداخت کنید. می‌توانید آن را به 12 ماه تقسیم کنید و بخشی از آن را به یک ماه اختصاص دهید.
5.پیگیر هزینه‌های خود باشید
بعد از تخصیص مبالغ، حالا باید تمام هزینه‌های خود در طول یک ماه را پیگیری کنید. مثلا اگر چیزی خریدید حتما رسید آن را نگه دارید و هزینه را در دسته مربوط به آن وارد کنید. می‌توانید برای آسان شدن کار، تمام رسیدها را در طول یک هفته در گوشه میز خود قرار دهید و در پایان هفته، آن‌ها را وارد دسته‌ها کنید. ممکن است وارد کردن روزانه کمی حوصله‌بر باشد. از طرفی اگر قرار باشد آخر ماه رسیدها را چک کنید با انبوهی از رسیدها سروکار خواهید داشت.
گذشته از این مورد، پیگیری هفتگی هزینه‌ها نسبت به پیگیری ماهانه مزایای دیگری نیز دارد. از جمله آنکه ممکن است مبلغ اختصاصی شما برای فست فود در همان هفته اول تمام شود و شما متوجه این موضوع نشده باشید. اگر قرار باشد رسیدها را نگه دارید و در پایان ماه آن‌ها را وارد کنید تازه متوجه خواهید شد که از مبلغ فست فود خیلی جلوتر رفته‌اید. اما اگر در پایان هفته متوجه این موضوع شوید تا پایان ماه برای تغییر و تجدیدنظر در بودجهبندی فرصت دارید.
6.بررسی و تنظیم بودجهبندی
در این مرحله شما باید به بررسی و تنظیم مجدد بودجهبندی بپردازید. البته منظور از تنظیم و بررسی این نیست که مجددا یک بودجهبندی متفاوت را طراحی کنید. بلکه منظور این است که همگام با بودجهبندی مواردی را که از کنترلتان خارج شده است بررسی کنید. این اتفاق در بودجهبندی طبیعی است برای بسیاری از افراد رخ می‌دهد.
مثلا اینکه با گذشت چند روز متوجه می‌شود که کنترل هزینه‌های برخی از دسته‌ها از دستتان خارج شده است. شما در اینجا باید بررسی کنید که چرا چنین اتفاقی افتاده است؟ آیا مبالغ برخی از دسته‌ها را اشتباه وارد کرده‌اید؟ به هر حال در برخی از موارد ممکن است هزینه‌ها بیشتر از آنچه که تصور می‌کردیم باشد و همان‌طور که گفتیم این موضوع طبیعی است.
در مواردی ممکن است تغییرات بسیار کوچک باشد؛ زیرا در ابتدا قرار بر این بود که بهترین حدس خود را در مورد میزان خرج کردن در هر دسته انجام دهیم. اگر واقعا بهترین حدس‌ها را زده باشید، در این مرحله مشکلات کمی خواهید داشت. البته ممکن است همه چیز هم برعکس باشد و بودجهبندی شما به طرز شگفت‌انگیزی به درستی پیش برود.
حتی امکان دارد کمتر از درآمدتان یا هزینه‌های مشخص شده خرج کرده باشید. در این موارد می‌توانید مبالغ اضافی را به بخش پس‌انداز منتقل کنید. اگر اتفاق دوم برایتان رخ دهد بسیار عالی است؛ اما اگر بیشتر از درآمدتان خرج کرده باشید یعنی بیشتر از توان خود زندگی می‌کنید.
این رویکرد اشتباه است و باید بررسی شود. برای این کار می‌توانید سراغ هزینه‌های مربوط به بخش غذا یا تفریحات بروید. آیا بیشتر از آنچه که مشخص کردید برای خوردن و تفریحات هزینه کرده‌اید؟ اگر پاسخ مثبت است باید برخی از هزینه‌ها را کاهش دهید. مثلا دفعات رستوران رفتن خود را کاهش دهید. اگر هزینه‌های اضافی مربوط به این دسته نبود وارد سته‌های دیگر شوید و هزینه‌های اضافی را با روش‌های درست کاهش دهید.
7.ردیابی و تنظیم موارد دیگر
این مرحله بعد از پایان ماه اول بودجهبندی آغاز می‌شود. در واقع گرچه این کار در ماه دوم صورت می‌گیرد اما برای آغاز یک بودجهبندی درست‌تر و بهتر در ماه‌های بعد ضروری است. مرحله ردیابی به معنای بررسی مجدد هزینه‌های یک ماه به صورت کلی است.
اگر در مرحله قبلی این کار در طول بودجهبندی و یا در پاین هفته صورت می‌گرفت، این بار باید در پایان ماه انجام شود. این کار اهمیت زیادی دارد و به شما کمک می‌کند تا با پیگیری روند هزینه‌ها، بودجه واقعی‌تری را برای آینده ایجاد کنید. بعد از این کار که ممکن است در هر ماه صورت بگیرد شما باید به واقعیت نزدیک‌تر شوید. یعنی درصد خطاهای شما در تخصیص مبالغ کاهش یابد.
8.مقابله با موارد غیرمنتظره
این مرحله، آخرین مرحله مدیریت درآمد شخصی و بودجهبندی ماهانه است. موارد غیرمنتظره ممکن است در هر مرحله از بودجهبندی اتفاق بیفتد. حتی چند ماه بعد از بودجهبندی. موارد غیرمنتظره ممکن است شامل هر چیزی باشد. از هزینه‌های غیرمنتظره گرفته تا درآمدهای غیرمنتظره.
در این شرایط باید یک جلسه اضطراری تشکیل دهید و با بررسی موارد پیش آمده، راه‌حل‌های درستی را اتخاذ کنید. اگر بودجهبندی مربوط به خودتان است جلسه تنها شامل شخص شما خواهد بود؛ اما اگر همسرتان نیز در بودجهبندی سهیم است، جلسه را با حضور او تشکیل دهید و راه‌حل‌های خود را ارائه دهید. مثلا می توانید سرویس اعتباری الان بخر بعدا پرداخت کن را در نظر داشته باشید.
سخن نهایی
شما با خواندن اصولی که به آن‌ها اشاره کردیم و به کار بستن آن‌ها می‌توانید به راحتی برای خود بودجهبندی کنید. البته ممکن است بعد از خواندن این مطلب یا حتی بعد از آغاز بودجهبندی کمی احساس خستگی کنید؛ اما این احساس موقت است.
مطمئن باشید از پس بودجهبندی بر خواهید آمد. بودجهبندی آسان است و با پایبندی به آن می‌توانید امور مالی خود را به راحتی مدیریت کنید. پس، از همین حالا بودجهبندی را آغاز کنید تا ببینید با مدیریت صحیح مالی، زندگی کردن چقدر آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر است.
