بازار سهام یا بورس چیست؟
بازار سهام یا بورس، جایی است که در آن دارایی‌هایی مانند سهام شرکت‌ها خرید و فروش می‌شوند. برای پاسخ به این پرسش که بورس چیست، باید بدانید که افراد در این بازار به خرید سهام شرکت‌ها پرداخته و به‌نوعی در سود و زیان آن‌ها شریک می‌شوند. بازار سهام ساختاری دوسطحی دارد که به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: بازار اولیه و بازار ثانویه.
بازار اولیه
در بازار اولیه، شرکت‌ها برای اولین بار سهام خود را به عموم عرضه می‌کنند که به این فرایند «عرضه اولیه» می‌گویند. در عرضه اولیه، شرکت‌ها با فروش بخشی از سهام خود به مردم، سرمایه‌ای را که برای توسعه یا انجام پروژه‌های جدید نیاز دارند، جمع‌آوری می‌کنند. این فرایند به‌طور مستقیم به شرکت کمک می‌کند که با جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران، رشد کند.
برای نمونه، شرکت‌هایی مانند «فولاد مبارکه اصفهان» و «پالایش نفت اصفهان» در زمانی که به بورس ایران پیوستند، سهام خود را در بازار اولیه عرضه کردند و سرمایه‌گذاران توانستند برای اولین بار سهام آن‌ها را خریداری کنند. در این مرحله، سهام شرکت با قیمتی ثابت و تعیین‌شده عرضه می‌شود و سرمایه‌گذاران می‌توانند با ثبت سفارش، بخشی از آن را خریداری کنند.
عرضه اولیه‌ها معمولاً برای سرمایه‌گذاران بسیار جذاب هستند، زیرا قیمت سهام در عرضه اولیه، به دلیل تازه‌وارد بودن، گاهی اوقات پایین‌تر از ارزش واقعی آن تخمین زده می‌شود و با گذشت زمان، احتمال افزایش قیمت آن وجود دارد.
بازار ثانویه
بازار ثانویه جایی است که سهام‌هایی که قبلاً در بازار اولیه عرضه شده‌اند، به‌صورت آزادانه و با قیمت‌های تعیین‌شده توسط بازار (بر اساس عرضه و تقاضا) خرید و فروش می‌شوند. به‌عبارت دیگر، اگر شما سهامی را از عرضه اولیه خریداری کرده باشید و اکنون قصد فروش آن را داشته باشید، باید این کار را در بازار ثانویه انجام دهید.
برای مثال، اگر فردی سهام «ایران خودرو» را در عرضه اولیه خریده باشد و بخواهد آن را بفروشد، این معامله در بازار ثانویه انجام خواهد شد.
قیمت‌ها در بازار ثانویه بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند؛ اگر تقاضا برای خرید سهام بیشتر باشد، قیمت آن افزایش می‌یابد و اگر فروشندگان بیشتری در بازار باشند، قیمت سهام کاهش پیدا می‌کند.
در بازار بورس تهران، هم بازار اولیه و هم بازار ثانویه به شکل فعالی وجود دارند. به‌طور خاص، عرضه‌های اولیه در بورس تهران، به‌دلیل شرایط جذاب و افزایش قیمت‌های پس از عرضه، همواره توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب می‌کنند.
این ساختار دوسطحی بورس، امکان نقدشوندگی بالا را برای سهام‌داران فراهم می‌کند و به آن‌ها اجازه می‌دهد که در صورت نیاز، سهام خود را به‌سرعت و به‌راحتی به پول نقد تبدیل کنند. در نگاهی کلی‌تر بورس به‌عنوان بستری برای سرمایه‌گذاری و تأمین مالی، نقش مهمی در اقتصاد ایفا می‌کند. سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید سهام شرکت‌ها در سود و زیان آن‌ها سهیم شوند و از رشد آن‌ها بهره‌مند شوند.
نگاه مختصری به تاریخچه بورس
بورس به‌شکل امروزی خود در قرن هفدهم و در شهر آمستردام، هلند، به وجود آمد. در آن زمان، کمپانی‌ها، به‌ویژه «کمپانی هند شرقی هلند» که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تجاری دنیا بود، برای تأمین مالی سفرها و معاملات بزرگ دریایی، سهام خود را به‌صورت عمومی عرضه کرد. این کمپانی به مردم عادی اجازه داد که به‌جای نگه‌داشتن دارایی‌های خود در طلا یا زمین، با خرید سهام این شرکت‌ها در سود و زیان تجارت شریک شوند. این عمل را می‌توان اولین عرضه عمومی سهام در تاریخ دانست.
پس از موفقیت آمستردام، بورس‌های دیگری نیز در نقاط مختلف جهان شکل گرفتند و در قرن‌های بعد، با توسعه تجارت و صنعت، بورس‌ها در شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن، پاریس، توکیو و فرانکفورت نیز تأسیس شدند و به یکی از ارکان اساسی اقتصاد کشورها تبدیل شدند.
در ایران نیز ایده تشکیل بورس برای اولین بار در سال ۱۳۱۵ شمسی مطرح شد، اما افتتاح آن با نام بورس اوراق بهادار تهران که امروزه برای ما آشناست، تا سال ۱۳۴۶ شمسی به تعویق افتاد. در طول سال‌های پس از انقلاب، بورس تهران با وجود تغییرات سینوسی و چالش‌های مختلف در دوره‌های زمانی متفاوت، به‌تدریج توسعه یافت و به یکی از اصلی‌ترین مراکز سرمایه‌گذاری در کشور تبدیل شد. در سال‌های اخیر، بورس تهران با استقبال گسترده‌ای از سوی مردم مواجه شده و بسیاری از افراد، حتی با سرمایه‌های کوچک، به سرمایه‌گذاری در این بازار روی آورده‌اند.
نقش بورس در اقتصاد کشورها
بورس یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی در هر کشور محسوب می‌شود و نقش‌های مهمی در اقتصاد ایفا می‌کند:
- تأمین مالی شرکت‌ها: شرکت‌ها با فروش سهام خود در بازار بورس می‌توانند سرمایه لازم برای توسعه فعالیت‌های خود را به‌دست آورند.
- شفافیت اطلاعات: بورس با الزام شرکت‌ها به ارائه گزارش‌های مالی دقیق و منظم، اطلاعات شفافی از وضعیت مالی شرکت‌ها فراهم می‌کند که به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه کمک می‌کند.
- توزیع ثروت: بورس به افراد اجازه می‌دهد که در سودآوری شرکت‌ها شریک شوند و از رشد اقتصادی بهره‌مند شوند.
- کنترل تورم: بازار سهام، با جمع‌آوری سرمایه از بازار، می‌تواند به کاهش تورم کمک کند و کنترل سیاست‌های پولی را تسهیل نماید. به عبارتی برای اینکه نقدینگی دست مردم نماند و به ایجاد تورم و افزایش غیرمعقول قیمت دارایی‌ها، کالا و خدمات منجر نشود، فرصت‌های سرمایه‌گذاری عرضه‌شده در بورس به داد اقتصاد می‌رسد و این سرمایه‌ها را جذب می‌کند تا در مسیر تولید و توسعه هزینه شود.
سازوکار بورس چگونه است؟
بازار بورس بر اساس سازوکارها و قوانینی فعالیت می‌کند که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد در فضایی امن و منظم به خرید و فروش سهام بپردازند. در بورس‌ها، معاملات سهام در ساعات کاری مشخصی انجام می‌شود و این ساعات با توجه به منطقه جغرافیایی و قواعد هر بورس متفاوت است.
در بورس، قیمت سهام بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. اگر تقاضا برای سهام یک شرکت بیشتر از عرضه باشد، قیمت آن افزایش می‌یابد و برعکس، اگر عرضه بیش از تقاضا باشد، قیمت کاهش می‌یابد. سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از ابزارهای تحلیلی مختلف مانند تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی، روند قیمت سهام را پیش‌بینی کنند و بر اساس آن تصمیم‌گیری کنند.
بازار بورس انواع مختلفی از اوراق بهادار و دارایی‌ها را ارائه می‌دهد که سرمایه‌گذاران می‌توانند در آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین انواع بورس‌ها اشاره می‌کنیم:
- بورس کالا: در این بازار کالاهای فیزیکی مانند طلا، نفت، گندم و سایر کالاها معامله می‌شوند.
- بورس ارز (فارکس): در این بازار جفت‌ارزهای مختلف معامله می‌شوند.
- بورس مشتقه: این نوع بورس شامل قراردادهای آتی و اختیار معامله است که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد بر اساس پیش‌بینی‌های خود از تغییرات قیمت دارایی‌ها بهره‌برداری کنند.
- بورس اوراق بهادار: این بورس شامل سهام شرکت‌ها و اوراق قرضه است. به‌عنوان مثال، بورس تهران در ایران و بورس نیویورک در آمریکا
بورس چیست، فارکس کدام است؟
در کنار بازار بورس، بازار دیگری به نام فارکس نیز وجود دارد که به‌صورت مشابه در سطح جهانی فعالیت می‌کند. بازار فارکس (Forex) بازاری جهانی برای معامله ارزهای مختلف است که به‌صورت ۲۴ ساعته فعال است و معامله‌گران در آن جفت‌ارزهایی مانند یورو/دلار یا دلار/ین را خرید و فروش می‌کنند. برخلاف بورس که در آن سهام و اوراق بهادار شرکت‌ها معامله می‌شود، در فارکس دارایی‌های اصلی ارزهای کشورها هستند و نوسانات آن‌ها تحت تأثیر سیاست‌های مالی جهانی و رویدادهای اقتصادی قرار دارد.
فارکس، بزرگ‌ترین بازار مالی جهان است و روزانه میلیاردها دلار در آن معامله می‌شود. باید دقت داشته باشیم که بورس و فارکس تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند:
- نوع دارایی‌ها: در بازار بورس، دارایی‌ها شامل سهام شرکت‌ها و اوراق قرضه است، در حالی که در بازار فارکس، دارایی‌ها شامل جفت‌ارزهای مختلف (مانند یورو/دلار، دلار/ین و غیره) است.
- ساعات کاری: بورس‌ها ساعات کاری مشخصی دارند، در حالی که فارکس به‌صورت ۲۴ ساعته و پنج روز در هفته فعال است.
- ریسک و نوسان: فارکس به‌دلیل حجم معاملات بالا و نوسانات شدید، ریسک بیشتری دارد. بورس به‌نسبت بازار مطمئن‌تری برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
- ابزارهای تحلیلی: تحلیل تکنیکال و بنیادی در هر دو بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در فارکس تأکید بیشتری بر روی تحلیل تکنیکال است.
سرمایه‌گذاری در هر کدام از این بازارها به‌طور مستقیم به هدف و سطح تجربه سرمایه‌گذار بستگی دارد و انتخاب هر کدام باید بر اساس تحلیل دقیق و شناخت کامل از ویژگی‌ها و ریسک‌های آن‌ها صورت بگیرد.
بازار فارکس، یک نگاه نزدیک‌تر
در بازارهای جهانی مانند فارکس، تفاوت در ساعات باز و بسته شدن بازارهای مختلف باعث می‌شود که این بازار عملاً به‌صورت ۲۴ ساعته فعالیت داشته باشد. فارکس شامل چهار بازار اصلی می‌شود؛ آفتاب فارکس از سیدنی طلوع می‌کند، به توکیو می‌رسد، در لندن داغ و پرحرارت می‌شود و بالاخره در نیویورک خود را به شب می‌رساند. به همین دلیل است با توجه به منطقه‌های مختلف زمانی، این چهار شهر عملا ۲۴ ساعته بازار معاملات را باز نگه می‌دارند:
بورس سیدنی – استرالیا
بازار بورس سیدنی اولین بازار مالی بزرگ جهان است که روز کاری را آغاز می‌کند. این بازار از ساعت ۰۰:۰۰ به وقت گرینویچ (GMT) باز می‌شود و تا ساعت ۸:۰۰ به فعالیت خود ادامه می‌دهد. بازار سیدنی به‌ویژه برای معاملات ارزهای آسیا-اقیانوسیه اهمیت دارد و باز شدن آن باعث شروع به کار بازار فارکس در روز جدید می‌شود.
بورس توکیو – ژاپن
پس از بازار سیدنی، بورس توکیو یکی از بازارهای مهم آسیایی است که به فعالیت می‌پردازد. بازار توکیو از ساعت ۱:۰۰ بامداد به وقت گرینویچ باز می‌شود و تا ساعت ۹:۰۰ به فعالیت ادامه می‌دهد. بازار توکیو تأثیر بسزایی بر ارزش ین ژاپن دارد و بسیاری از سرمایه‌گذاران آسیایی و بین‌المللی در این بازار به خرید و فروش ارز و سهام مشغول می‌شوند.
بورس لندن – بریتانیا
بورس لندن، یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بورس‌های جهان، نقش بسیار مهمی در معاملات جهانی دارد. این بازار از ساعت ۸:۰۰ صبح به وقت گرینویچ آغاز به کار می‌کند و تا ساعت ۱۶:۰۰ باز است. لندن به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در مرکز زمان جهانی، پل ارتباطی میان بازارهای آسیایی و آمریکایی محسوب می‌شود و از همین رو، حجم معاملات بسیار بالایی را در ساعات کاری خود شاهد است.
بورس نیویورک – ایالات متحده آمریکا
بورس نیویورک (NYSE) بزرگ‌ترین بورس جهان از نظر ارزش بازار است و از ساعت ۱۳:۳۰ به وقت گرینویچ آغاز و تا ساعت ۲۰:۰۰ فعال است. بازار نیویورک معمولاً با معاملات شدید و نوسانات بیشتری همراه است، زیرا سرمایه‌گذاران از سراسر جهان به معاملات این بازار توجه ویژه‌ای دارند.
بد نیست بدانید که نزدک، دیگر بورس مهم در آمریکا، نیز در همین ساعات به فعالیت مشغول است و به ویژه برای سهام شرکت‌های تکنولوژی بسیار پرمعامله است.
مزایای سرمایه‌گذاری در بورس
سرمایه‌گذاری در بورس مزایای بسیاری دارد که به جذب سرمایه‌گذاران مختلف در سراسر دنیا منجر شده است؛ کسانی که خیلی از آن‌ها شغل و حرفه دیگری دارند، اما با کمک کارگزاری‌های حضوری و آنلاین و اپلیکیشن‌های متنوع دیجیتال، و البته آموزش‌های ضروری اولیه، در کنار شغل اصلی به کسب سود از این بازار مشغولند. عمده این مزایا از این قرار است:
- رشد سرمایه: با خرید سهام شرکت‌های موفق، سرمایه‌گذاران می‌توانند از رشد قیمت سهام و سودآوری آن‌ها بهره‌مند شوند.
- درآمد پایدار: برخی از شرکت‌ها در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری سود ثابت یا متغیر، سود سهام به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند که می‌تواند به‌عنوان منبع درآمد پایدار تلقی شود. به عبارتی مدیریت دارایی‌های آنان را به عهده می‌گیرند و به نیابت از ان‌ها در بازار معامله می‌کنند.
- شفافیت و اطلاعات دقیق: بورس‌ها با ارائه گزارش‌های مالی و افشای اطلاعات شرکت‌ها، شفافیت بالایی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند.
- قابلیت نقدشوندگی بالا: سهام شرکت‌ها به‌راحتی قابل خرید و فروش هستند و سرمایه‌گذاران می‌توانند دارایی‌های خود را به‌سرعت به پول نقد تبدیل کنند.
معایب سرمایه‌گذاری در بورس
لابد تعابیری مانند فلانی «تمام سرمایه‌اش را در بورس از دست داد» یا بهمانی «معامله بلد نبود و به خاک سیاه نشست» را شنیده‌اید! واقعیت این است که در کنار مزایای سرمایه‌گذاری در بورس، این بازار معایب و ریسک‌های خاص خود را نیز دارد؛ از جمله:
- نوسان بالا: قیمت سهام به‌شدت به عوامل اقتصادی، سیاسی و حتی روانی وابسته است و ممکن است در کوتاه‌مدت، با نوسانات شدید مواجه شود. این موضوع کسانی را که صبر و تحمل کافی ندارند یا از توان مالی پذیرش و مدیریت این نوسانات برخوردار نیستند، خطرناک است.
- ریسک از دست دادن سرمایه: بازار بورس، به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران تازه‌کار، ممکن است منجر به زیان‌های سنگین شود. نسخه برنده‌ای برای سود در این بازار وجود ندارد و هر لحظه ممکن است نیاز به تصمیم‌گیری سریع و جسورانه‌ای باشد.
- شخصیت ویژه به دانش و تجربه: برای موفقیت در بورس، سرمایه‌گذاران نیازمند دانش و تجربه کافی هستند، باید نظم و دیسیپلین خاصی داشته باشند و علاوه بر داشتن دانش اقتصادی، عواطف و إحساس خود را هم کنترل کنند. سرمایه‌گذاران بدون تحلیل و آگاهی از طرفی یا توان خودمدیریتی از سوی دیگر، قطعا با ضرر روبه‌رو می‌شوند.
سخن پایانی: آیا سرمایه‌گذاری در بورس مناسب شماست؟
سرمایه‌گذاری در بورس، یکی از روش‌های محبوب برای افزایش سرمایه و دستیابی به اهداف مالی است. با این حال، تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری در این بازار، بستگی به اهداف، میزان تحمل ریسک و سطح دانش شما دارد. اگر به‌دنبال سرمایه‌گذاری بلندمدت هستید و تمایل دارید با رشد شرکت‌ها در سود آن‌ها شریک شوید، بورس می‌تواند گزینه مناسبی برای شما باشد.
همچنین، اگر قصد سرمایه‌گذاری در بازارهای بین‌المللی دارید، فارکس به‌عنوان بازاری برای معامله ارزها، گزینه دیگری است که نیازمند بررسی و شناخت کامل از نحوه عملکرد آن است. امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشد تا تفاوت‌های بورس و فارکس را درک کنید و نقطه شروعی برای آموختن بیشتر درباره سرمایه‌گذاری در بازار سهام یافته باشید.
