ازآنجایی‌که امکان دارد برای برخی از علاقه‌مندان به حوزه‌های مالی سوالات متعددی درخصوص بازار سرمایه پیش بیاید، ما در این مقاله از دیجی پی سعی داریم تا به زبانی ساده، تخصصی‌ترین اطلاعات دراین‌خصوص را در دسترس شما قرار دهیم.
مفهوم ساده بورس اوراق بهادار
می‌توان برای پاسخ این سوال که بورس چیست؟ به بیانی ساده این‌طور گفت که بورس یک بستر فیزیکی یا تحت وب است که امکان خریدوفروش دارایی‌های مختلف را فراهم می‌کند. حال این دارایی‌های می‌تواند مربوط به سهام یک شرکت صنعتی باشد یا موارد دیگری همچون کالاهای اساسی، فلزات ارزشمند و اوراق مشارکت را شامل شود.
در این بازار 2 گروه سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر حضور دارند که مطابق با یک سری قواعد، در انجام معامله‌ای اقتصادی شریک می‌شوند که در این اقدام طرفین براساس روند بازار سود می‌برند. یکی از ویژگی‌های اصلی بورس این است که برای حمایت از خریداران و فروشندگان مقررات خاصی را تنظیم می‌کند تا افراد مطمئن باشند که فعالیت آنها تحت نظارت دقیق انجام می‌شود.
تاریخچه شکل‌گیری بورس اوراق بهادار
در قرن پانزدهم میلادی معامله‌هایی به‌صورت حراج کالا در کشور بلژیک آغاز شد که روند آنها شباهت زیادی به ساختار بورس اوراق بهادار کنونی دارد، به‌مرور زمان نیز این اقدام‌ها شکلی هدفمند به خود گرفت و افراد می‌توانستند در فضای مسقف به مبادله کالاهای مختلف بپردازند. رفته‌رفته با گسترده‌شدن فعالیت‌های اقتصادی و نیاز بیشتر به جذب سرمایه، بسیاری از کشورها یک بستر قانونی را با عنوان بازار بورس توسعه دادند.
نحوه شکل‌گیری بورس در ایران نیز به سال 1315 برمی‌گردد که برای اولین بار کارشناسان هلندی و بلژیکی برای وضع قوانین ناظر بر فعالیت‌های بازار سرمایه وارد کشور شدند. هرچند با شروع جنگ جهانی دوم، این فعالیت‌ها برای مدتی متوقف شد اما در سال 1333 وظیفه تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران به عهده اتاق بازرگانی و بانک مرکزی قرار گرفت.
در طول این سال‌ها نیز قوانین حاکم بر بازار سرمایه در ایران دچار تحولات زیادی شد تا به‌شکل امروزی درآمد. درحال‌حاضر تعداد زیادی از شرکت‌های فعال در صنایع مختلف بخشی از سهام خود را برای فروش در بورس عرضه می‌کنند تا خریداران بتوانند متناسب با مقدار پول نقدی که در اختیار دارند، سرمایه‌گذاری روی سهام را انجام دهند.
اصطلاحات مهم در بورس اوراق بهادار
انجام فعالیت‌های اقتصادی در بازار سرمایه مستلزم کسب اطلاعات دقیق و مشخصی است که به افراد کمک می‌کند تا به‌صورت آگاهانه و با دیدگاه بهتری وارد این فضا شوند. بر همین اساس بهترین کار این خواهد بود که شما با برخی از مفاهیم اصلی در این بستر آشنا شوید:
- کد بورسی: تمامی کسانی که قصد دارند تا در بازار سرمایه فعالیت داشته باشند باید در اولین گام یک کد بورسی دریافت کنند که نوعی شناسه چند رقمی است.
- کارگزاری: کارگزاری‌ها به‌عنوان واسط بین کاربران و سازمان بورس اوراق بهادار هستند که معاملات توسط آنها انجام می‌شود.
- نماد بورسی: هرکدام از سهامی که در بازار سرمایه قابلیت معامله دارد، دارای یک نماد اختصاری است که دسترسی سریع‌تری را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.
- شاخص بورس: تمامی تغییرات ایجادشده در روند بازار سرمایه به‌صورت یک کمیت عددی قابل مشاهده است که با عنوان شاخص بورس شناخته می‌شود.
انواع نهادهای نظارتی بورس اوراق بهادار
در ایران به‌دنبال گستردگی بیشتر بازار سرمایه و افزایش تعداد افراد فعال در این حوزه، نهادهای مختلفی برای نظارت بر این فضا شکل گرفت. تمامی این ارکان‌ها موظف هستند تا علاوه‌بر پیگیری معاملات و ایجاد شفافیت اطلاعاتی، قوانین و مقررات مورد نیاز برای بورس اوراق بهادار را نیز تنظیم کنند. مهم‌ترین ارکان‌های نظارتی عبارتند از:
- شورای عالی بورس اوراق بهادار: در سال 1384 قوانین جدیدی برای نظارت بر بازار سرمایه ایران ایجاد شد که در راس آنها، تشکیل شورای عالی بورس اوراق بهادار بود که مهم‌ترین وظایف را در این زمینه انجام می‌دهد. اتخاذ تمامی تصمیم‌های مربوط به بورس به‌طور کامل زیر نظر این نهاد پیگیری می‌شود.
- سازمان بورس و اوراق بهادار: سبا مخفف نام سازمان بورس و اوراق بهادار است که یکی دیگر از ارکان مهم نظارتی محسوب می‌شود. این نهاد نقش کلیدی در اجرای قوانین و مقررات بازار سرمایه ایفا می‌کند که به‌صورت یک موسسه عمومی غیردولتی کار خود را انجام می‌دهد.
آشنایی با بخش‌های مختلف بازار بورس
در سال‌های اولیه پس‌از شکل‌گیری سازمان بورس اوراق بهادار، تنها یک واحد برای انجام معامله وجود داشت اما با ایجاد تغییر در رویکردهای اجرایی، چندین زیرمجموعه مختلف شکل گرفت که در زیر به تمام آنها اشاره می‌کنیم.
بازار اصلی بورس
شاید برخی از افراد تصور کنند که بورس تنها یک فضای کلی برای انجام معامله تمامی سهام‌های موحود در بازار سرمایه است اما باید این نکته را در نظر داشت که این بستر معاملاتی از چندین بخش خاص تشکیل شده که با عنوان بازار اول و دوم نام‌گذاری می‌شوند.
زمانی که شرکت‌ها و ناشران، سهام و اوراق بهادار خود را برای اولین بار به‌صورت عمومی عرضه می‌کنند، با توجه به معیارهای خاصی همچون سرمایه ثبت‌شده، تعداد سهامداران و اطلاعات بنیادی در یکی از تابلوهای اول یا دوم بورس قرار می‌گیرند. تمامی شرکت‌هایی که در بازار اصلی بورس عرضه می‌شوند دارای شفافیت اطلاعاتی بالاتر و ارزش بیشتری هستند که به‌طور معمول سرمایه‌گذاری روی آنها انتخاب مناسب‌تری برای افراد محتاط خواهد بود.
بازار فرابورس، متشکل از چندین بخش
در کشور ما بازار فرابورس برای انسجام‌بخشی به شرکت‌های که امکان درج در تابلو اول و دوم بورس اوراق بهادار را ندارند، توسعه پیدا کرد. معمولا سهامی که در این بخش معامله می‌شوند متعلق به شرکت‌های کوچک‌تری هستند که شفافیت عملکردی ضعیف‌تری از خود نشان می‌دهند. به همین خاطر شرایط آسان‌تری برای ورود آنها به این عرصه مد نظر قرار می‌گیرد و روند پذیرش نیز سریع‌تر است.
با در نظر گرفتن این مسائل باید گفت که انجام سرمایه‌گذاری روی سهام شرکت‌هایی که در بازار فرابورس عرضه می‌شوند، ریسک بالاتری برای افراد به‌همراه دارد و بهتر است که با احتیاط بیشتری این کار را انجام داد.
بورس کالا، برای عرضه کالاهای اساسی
در بخش دیگری از بازار سرمایه، تولیدکنندگان کالاهای مربوط به پتروشیمی، صنایع فولاد و ساختمان‌سازی را در دسترس خریداران قرار می‌دهند که بورس کالا نامیده می‌شود. ارزش‌گذاری تمامی این محصولات بعداز بررسی‌های کارشناسی انجام شده و نهادهای نظارتی تمامی فعالیت‌ها را تحت کنترل دارند.
هدف اصلی که باعث به‌وجود آمدن بورس کالا شد، ایجاد شفاف‌سازی در روند قیمت‌گذاری کالاهای اساسی است که متناسب با میزان عرضه و تقاضا پیش می‌رود. خریدوفروش انواعی از محصولات حوزه کشاورزی، صنعتی و فرآورده‌های نفتی با عنوان معامله‌های سلف استاندارد، نسیه، نقد و ابزارهای مشتقه در این بستر انجام می‌شود.
بازار بورس انرژی
حامل‌های انرژی که شامل نفت، گاز، برق و دیگر موارد مهم هستند در یک بستر مجزا دادوستد می‌شوند که از سال 1391 به نام بورس انرژی شهرت پیدا کرد. این بستر خود از 3 بخش مهم با عنوان بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی تشکیل شده که همانند دیگر زیرمجموعه‌های بورس اوراق بهادار، معامله‌هایی را بین خریداران و فروشندگان شکل می‌دهد.
در بورس انرژی معمولا فروشندگان و متقاضیان شامل سازمان‌ها و وزارتخانه‌های کشور هستند، این را هم باید در نظر بگیرید که کاربران حقیقی امکان معامله در بازار فیزیکی را ندارند و تنها دسترسی آنها، خرید اوراق در بازار مشتقه است.
مزایای سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار
بازار بورس به‌قدری وسیع و گسترده است که به شما کمک می‌کند تا بتوانید راهی مناسب برای سرمایه‌گذاری و ارتقای ارزش پول خود پیدا کنید. در واقع شکل‌گیری بورس نه‌تنها برای سرمایه‌گذاران مزایای زیادی را فراهم می‌کند، بلکه دولت و شرکت‌های فعال در این فضا نیز می‌توانند از ویژگی‌های مثبت آن بهره‌مند شوند که شامل موارد زیر هستند:
- مزایای بورس برای سرمایه‌گذاران: چنانچه افراد حقیقی، بخشی از پس‌انداز خود را برای خرید سهام اختصاص دهند می‌توان انتظار داشت که با افزایش ارزش سهم به سود خوبی دست پیدا کند، دیگر مزایای مهم شامل دسترسی به درآمدهای حاصل از شرکت، امکان نقدشوندگی سریع در بورس، قابلیت انجام معامله با سرمایه کم، برخورداری از قوانین نظارتی و تنوع بالا در انتخاب اوراق بهادار است.
- مزایای بورس برای شرکت‌ها: شرکت‌ها نیز می‌توانند با حضور در بازار بورس به مزایای مختلفی مانند کاهش ریسک نقدینگی، بهره‌مندی از معافیت مالیاتی، بالابردن اعتبار داخلی و بین‌المللی، استفاده آسان‌تر از تسهیلات بانکی و سهولت در تامین مالی دست پیدا کنند.
- مزایای بورس اوراق بهادار برای دولت: رشد اقتصادی در هر کشوری یکی از ارکان اصلی برای قرارگیری در مسیر پیشرفت است که بازار سرمایه از جنبه‌های زیادی می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند، برخی از مزایایی که بورس در دسترس دولت‌ها قرار می‌دهد شامل کنترل تورم و نقدینگی، دسترسی به سرمایه‌های خرد و کلان برای اجرای پروژه‌های مختلف، امکان تامین مالی با استفاده از اوراق بدهی، بهبود تولید ناخالص ملی و توسعه بیشتر کشور است.
جمع‌بندی
در یک تعریف کلی و ساده از بورس اوراق بهادار می‌توان این بازار را به‌عنوان بستری برای خریدوفروش سهام، کالاهای مختلف و حامل‌های انرژی در نظر گرفت. تمامی سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی قادر هستند که درازای پرداخت مبلغی مشخص، صاحب اوراق بهادار در این بازار شوند.
بازار سرمایه که خود از بخش‌های مختلفی همچون تابلوی اول و دوم، فرابورس، بورس کالا و انرژی تشکیل می‌شود، یک فضای کاملا قانون‌مند است که نهادهای نظارتی ویژه‌ای وظیفه وضع و اجرای تمامی مقررات آن را بر عهده می‌گیرند.
