در بورس کالا، معاملات از اهمیت زیادی برخوردار است و انواع مختلف قراردادها به‌منظور تسهیل فرآیند خریدوفروش در این بازار طراحی شده‌اند. این قراردادها، برای حل چالش‌هایی مانند پرداخت‌های نقدی و تأخیر در تحویل کالا اهمیت دارند.
این قراردادها به معامله‌گران کمک می‌کنند تا ریسک‌های مالی و بازار را بهتر مدیریت کرده و از نوسانات قیمت جلوگیری کنند. با توجه به تنوع کالاهای عرضه‌شده و شرایط مختلف اقتصادی، استفاده از این قراردادها برای دست‌یابی به معاملات عادلانه و شفاف، امری ضروری است.
در این مقاله قصد داریم به بررسی انواع قراردادهای قابل معامله، مراحل خرید در بورس کالای ایران و کالاهای مورد معامله در بورس کالا بپردازیم؛ با ما همراه باشید.
انواع قراردادهای قابل معامله در بورس کالا
بورس چیست؟ یک بازار سازمان‌دهی شده است که در آن اوراق بهادار، کالاها، ارزها و سایر ابزارهای مالی خرید و فروش می‌شوند. در بورس، سرمایه‌گذاران می‌توانند سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه، کالاها و سایر دارایی‌ها را خریداری یا به فروش برسانند.
در بورس کالا، قراردادهای متنوعی برای تسهیل معاملات بین خریداران و فروشندگان ارائه می‌شود. ازجمله این موارد می‌توان به قرارداد سلف، نقدی، نسیه و آتی اشاره کرد.
در اغلب موارد در بازارهای سنتی خریدوفروش به‌صورت نقدی انجام می‌شود؛ یعنی خریدار ابتدا مبلغ کالا را پرداخت کرده و درهمان لحظه، محصول را دریافت می‌کند؛ اما در بسیاری از مواقع، خریدار توانایی پرداخت کامل مبلغ را در زمان معامله ندارد. ازسوی دیگر، برخی فروشندگان نیز ترجیح می‌دهند کالاهای خود را در زمان حال عرضه کرده و پرداخت را به زمان آتی موکول کنند.
قراردادهای قابل معامله در بورس کالا، ازجمله قراردادهای آتی و قراردادهای سلف، به‌منظور حل این چالش‌ها طراحی شده‌اند. در بخش ذیل، هریک از این قراردادها را به‌طور جداگانه توضیح می‌دهیم.
قرارداد سلف
در قرارداد سلف، خریدار مبلغ توافق‌شده را در زمان انجام معامله به فروشنده پرداخت می‌کند؛ اما تحویل کالا در تاریخی مشخص در آینده صورت می‌گیرد.
برای درک بهتر این نوع معامله، فرض کنید یک خریدار قصد خرید میلگرد دارد. او می‌تواند میلگردها را از کارخانه خریداری کرده و هزینه آن را همان لحظه پرداخت کند؛ اما محصول خود را چند ماه بعد دریافت خواهد کرد.
به‌منظور ترغیب خریداران به استفاده از قرارداد سلف، تولیدکنندگان قیمت کالا را پایین‌تر از نرخ خرید نقدی در نظر می‌گیرند. قرارداد سلف را می‌توان نسخه معکوس خرید نسیه در نظر گرفت. ناگفته نماند که در شرایط خاص، امکان تغییر این رویه براساس نفع طرفین وجود دارد.
قرارداد نسیه
در قرارداد نسیه، خریدار کالا را بلافاصله یا حداکثر ظرف 3 روز کاری دریافت می‌کند، اما زمان پرداخت مبلغ آن را به تاریخ سررسید مشخصی در آینده موکول می‌کند.
همه ما حداقل یک‌بار معامله نسیه را تجربه کرده‌ایم. برای مثال، فرض کنید شما محصولی را از یک فروشگاه خریداری می‌کنید، اما مبلغ آن را در پایان ماه، پس‌از دریافت حقوق خود، تسویه می‌کنید. در این حالت، شما معامله‌ای به روش نسیه انجام داده‌اید.
قرارداد نقدی
در قرارداد نقدی، معامله به‌صورت فوری انجام می‌شود. یعنی خریدار مبلغ کالا و کارمزد کارگزار را همان لحظه پرداخت می‌کند و کالا را نیز تحویل می‌گیرد. در این نوع معامله، خریدار و فروشنده باید حداکثر تا 3 روز کاری مبلغ را تسویه و انتقال کالا را تکمیل کنند.
قرارداد آتی
قرارداد آتی، یکی از روش‌های معاملاتی در بورس کالا است که در آن فروشنده متعهد می‌شود مقدار مشخصی از یک کالا را با قیمت ازپیش تعیین‌شده و کیفیت مشخص، در تاریخی معین در آینده به خریدار تحویل دهد. درمقابل، خریدار نیز متعهد به پرداخت مبلغ توافق‌شده در زمان تحویل کالا خواهد بود.
این نوع قرارداد بیش‌تر برای خریدارانی مناسب است که می‌دانند در آینده به یک کالای خاص نیاز دارند و پیش‌بینی می‌کنند که قیمت آن افزایش خواهد یافت. در چنین شرایطی، خریدار می‌تواند با استفاده از قرارداد آتی، کالا را در آینده با نرخی که اکنون مشخص شده است، تهیه کند.
قرارداد اختیار معامله
قرارداد اختیار معامله، به معامله‌ای گفته می‌شود که به خریدار این امکان را می‌دهد تا در تاریخی مشخص در آینده یا قبل‌از آن، دارایی موردنظر را با قیمت ازپیش تعیین‌شده خریداری یا به فروش برساند. این نوع معامله به 2 دسته اصلی تقسیم می‌شود.
- قرارداد اختیار خرید
- قرارداد اختیار فروش
ویژگی مهم قرارداد اختیار معامله این است که هیچ الزامی برای اجراء خرید یا فروش وجود ندارد و طرفین می‌توانند از حق خود استفاده کرده یا از انجام معامله صرف‌نظر کنند. این قرارداد در بازارهای مالی با نام قرارداد آپشن نیز شناخته می‌شود.
مراحل خرید در بورس کالای ایران
خرید در بورس کالای ایران شامل مراحلی مشخص و ساختاریافته است که معامله‌گران باید آن‌ها را طی کنند. از آن‌جایی که تمامی بورس‌های دنیا کارگزارمحور هستند، خریداران و فروشندگان نمی‌توانند به‌صورت مستقل معامله کنند و انجام هرگونه خرید یا فروش باید ازطریق یک کارگزار رسمی بورس انجام شود.
به همین دلیل، انتخاب کارگزار اولین و مهم‌ترین اقدام در فرآیند خرید در بورس کالا محسوب می‌شود. در بخش ذیل، مراحل خرید در بورس کالا به‌صورت کامل شرح می‌دهیم.
انتخاب کارگزار و دریافت کد معاملاتی
نخستین مرحله برای ورود به بورس کالا، انتخاب یک کارگزار معتبر و دریافت کد معاملاتی است. معامله‌گران برای انجام خرید باید با تکمیل فرم ثبت سفارش در کارگزاری موردنظر، اطلاعات و مدارک لازم را ارائه دهند. این اطلاعات شامل مشخصات فردی یا شرکتی، مدارک شناسایی، شماره حساب بانکی و میزان سرمایه اولیه است.
ثبت سفارش و پیشنهاد قیمت
پس‌از دریافت کد معاملاتی، معامله‌گر باید فرم ثبت سفارش را نزد کارگزار تکمیل کند و پیشنهاد قیمت خود را ارائه دهد. این قیمت براساس تحلیل بازار و شرایط عرضه و تقاضا مشخص می‌شود.
واریز سپرده اولیه به حساب کارگزاری
برای انجام معامله، واریز حداقل سپرده موردنیاز به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای ضروری است. این سپرده تضمینی برای انجام معامله محسوب شده و میزان آن بستگی به نوع کالا، ارزش معامله و شرایط بازار دارد.
ارسال سفارش به تالار معاملات بورس کالا
در این مرحله، کارگزار سفارش مشتری را به تالار معاملات بورس کالا منتقل می‌کند تا در فرآیند حراج شرکت داده شود. در این مرحله، اطلاعات ثبت‌شده بررسی و تأییدشده و معامله آماده اجراء می‌شود.
انجام معامله در تالار معاملات ازطریق حراج
معاملات در بورس کالا به روش حراج برگزار می‌شود. کارگزار به نمایندگی از خریدار در حراج شرکت کرده و تلاش می‌کند بهترین قیمت ممکن را برای خرید کالا به دست آورد. درصورتی که قیمت پیشنهادی معامله‌گر مورد تأیید باشد، معامله انجام خواهد شد.
واریز باقی‌مانده وجه معامله
پس‌از انجام معامله، میزان سپرده اولیه از کل مبلغ معامله کسرشده و خریدار باید باقی‌مانده وجه را به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای واریز کند. این مبلغ باید در مهلت تعیین‌شده توسط بورس کالا پرداخت شود.
تسویه اسنادی و صدور اسناد معاملاتی
پس‌از تکمیل پرداخت‌ها، اتاق پایاپای اسناد مربوط به معامله را صادر می‌کند. این اسناد شامل اطلاعات میزان کالا، قیمت نهایی، شرایط تحویل و سایر مشخصات مربوط به معامله است.
تسویه مالی و انتقال وجه معامله‌گران
در مرحله پایانی، اتاق پایاپای وجوه معامله را پس‌از کسر هزینه‌ها و کارمزدها، به حساب فروشنده واریز می‌کند. این فرآیند مطابق با قوانین و مقررات بورس کالا و تحت نظارت سازمان بورس انجام می‌شود.
کالاهای مورد معامله در بورس کالا
در بورس کالا انواع مختلفی از کالاها معامله می‌شود که فقط به خرید خودرو محدود نیست. به‌طور کلی، بورس کالا یک بستر تخصصی است که در آن انواع محصولات صنعتی، معدنی، پتروشیمی، نفتی و کشاورزی عرضه می‌شود. در بخش ذیل به توضیح برخی از مهم‌ترین کالاهایی که در این بستر مورد معامله قرار می‌گیرند، می‌پردازیم.
- محصولات صنعتی و معدنی: این دسته از کالاها شامل موادی هستند که در تولیدات صنعتی و معدنی استفاده می‌شوند. ازجمله این موارد می‌توان به مس، سرب، روی، فولاد، آلومینیوم، سنگ آهن و سایر فلزات صنعتی اشاره کرد که در صنایع مختلف ازجمله خودروسازی، ساختمان‌سازی و تولید ماشین‌آلات کاربرد دارند.
- فلزات گران‌بها: در بورس کالا فلزات گران‌بهایی مانند طلا، سکه و شمش طلا به‌عنوان یک وسیله سرمایه‌گذاری و ذخیره ارزش خرید و فروش می‌شوند. این نوع فلزها به‌دلیل قابلیت تبدیل به پول نقد و حفظ ارزش در زمان‌های اقتصادی مختلف مورد توجه قرار دارند.
- فرآورده‌های نفتی: کالاهایی مانند قیر، روغن، عایق رطوبتی و دیگر فرآورده‌های نفتی در این بازار به فروش می‌رسند. این محصولات به‌طور عمده در صنایع راه‌سازی، خودروسازی و ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- محصولات پتروشیمی: پلیمرها و دیگر محصولات شیمیایی و پتروشیمی در بورس کالا عرضه می‌شوند. این محصولات در تولید کالاهایی نظیر پلاستیک، لوازم خانگی و مواد شیمیایی مختلف کاربرد دارند و به‌دلیل تنوع و تقاضاء بالا در بازار داخلی و خارجی، بخش بزرگی از معاملات بورس کالا را تشکیل می‌دهند.
- محصولات کشاورزی: این گروه شامل محصولاتی مانند برنج، پسته، زعفران، ذرت، پنبه و سایر مواد کشاورزی است. بورس کالا با فراهم آوردن بستری شفاف برای عرضه و تقاضای این محصولات، به تنظیم بازار کشاورزی و جلوگیری از نوسانات شدید قیمتی کمک می‌کند.
جمع‌بندی
در بورس کالا، معاملات به‌وسیله قراردادهای مختلفی انجام می‌شود که هدف آن‌ها تسهیل فرآیند خریدوفروش و حل مشکلاتی مانند تأخیر در تحویل کالا یا پرداخت نقدی است. درواقع، قراردادهای مختلفی مانند قرارداد سلف، نقدی، نسیه و آتی در بورس کالا وجود دارند که هرکدام مزایا و کاربردهای خاص خود را دارند.
با استفاده از این قراردادها، خریداران و فروشندگان می‌توانند شرایط خریدوفروش کالا را طبق نیازهای خود تنظیم کنند. ازطرف دیگر، بورس کالا یک پلتفرم تخصصی برای معامله انواع محصولات صنعتی، معدنی، پتروشیمی و کشاورزی است که به تنظیم قیمت‌ها و ایجاد شفافیت در بازار کمک می‌کند.
