بورس کالا بازاری گسترده برای عرضه و خرید محصولات مختلف است. در این بازار شرایطی فراهم شده است تا عرضه‌کننده و خریدار بتوانند بدون نگرانی بابت کلاهبرداری یا کیفیت نامطلوب کالا باهم وارد معامله شوند.
اینکه چه محصولاتی در این بازار عرضه می‌شود و نحوه خرید آن‌ها به‌همراه مطالب ارزنده دیگری دررابطه‌با بورس کالا در این مطلب آورده‌ایم تا شما قدم آگاهانه‌تری به سوی این بازار سالم بردارید.
آشنایی با بورس کالا
بورس کالا نوعی بازار برای عرضه و فروش کالاهایی است که اکثرا به‌عنوان مواد اولیه در صنایع مختلف کاربرد دارند مانند محصولات کشاورزی، مواد نفتی، پتروشیمی و دیگر کالاهای مشابه. در این بازار سازمان‌یافته قیمتها ثابت نیست و بسته به میزان عرضه و تقاضا در نوسان است.
معامله‌های بورس کالا که به‌شکل قراردادهای استاندارد و معتبری بسته می‌شوند در هر کشوری در محدوده زمانی خاصی در روز قابل انجام هستند. بورس کالا هم برای عرضه‌کنندگان و هم برای متقاضیان بهترین فرصت جهت تجارت و معامله است، چراکه دلال‌‌ها یا واسطه‌گرها در این بازار نقشی ندارد و کالاها بدون دست‌خورد و قیمتها به‌صرفه‌تر است.
مزایای معامله در بورس کالا چیست؟
سرمایه‌گذاری و معامله در بورس کالا نه‌تنها در ایران بلکه در کشورهای بزرگی همچون آمریکا، انگلیس، ژاپن، چین و هند رونق فوق‌العاده‌ای دارد. برای اینکه درک بهتری از مزایای معامله در بورس کالا داشته باشید و بدانید دلیل رونق این بازار چیست، در ادامه ویژگی‌های مثبت و مزایای این بازار را فهرست کرده‌ایم.
- تمامی معاملات در بورس کالا قانونی و سازمان‌یافته هستند.
- نظارت بر بورس کالا ازطرف نهادهای دولتی انجام می‌شود، پس قراردادها معتبر هستند.
- قیمتها در این بازار به‌صرفه و رقابتی تعیین می‌شوند تا فرصت خوبی برای سرمایه‌گذاری به‌وجود بیاید.
- در بورس کالا تمامی مراحل معامله و اخذ قرارداد شفاف و بدون ابهام است.
- ریسک در بورس را می‌توان پوشش یا انتقال داد و توزیع کرد.
- تمامی کالاهای عرضه‌شده در بورس ازنظر کیفیت تضمین‌شده هستند.
- به‌دلیل حذف رانت، واسطه و دلال فسادزایی در بورس دیده نمی‌شود.
- تولیدکننده و مبدا تمامی کالاهای عرضه‌شده در بورس مشخص است.
- معامله‌ها بسیار سریع‌تر و امن‌تر از مزایده، مناقصه یا قراردادهای حضوری انجام می‌شوند.
- مراجع به‌خصوصی برای حل اختلاف بین طرفین معامله و رسیدگی به شکایت‌های ۲ طرف نهادینه شده‌اند و بررسی دعاوی بسیار سریع انجام می‌شود.
- در بورس کالا خبری از بازاریابی، تبلیغات و دیگر هزینه‌های فروش نیست و تولیدکننده از این نظر سود فروش بیشتری دریافت می‌کند.
چرا بورس کالا بنیان‌گذاری شد؟
قبل‌از اینکه بورس کالا بنیان‌گذاری شود تولیدکننده و خریدار چطور هم‌دیگر را پیدا می‌کردند؟ معامله‌ها چطور انجام می‌شد؟ اصلا دلیل اینکه بازار نیاز به چنین فضای سازمان‌یافته‌ای پیدا کرد چه بود؟
تا قبل‌از پایه‌گذاری بورس کالا قیمت مواد اولیه قابل پیش‌بینی نبود و هرج‌ومرج زیادی در بازار دیده می‌شد. ازطرفی هیچ نظارتی بر کیفیت کالاها نبود و خریدار درصورت نارضایتی از کیفیت کلا نمی‌توانست به نهاد خاصی شکایت کند.
در نهایت با وجود رانت و واسطه‌ها قیمتها غیرمنصفانه تعیین می‌شدند و کلاهبرداری امری غیرقابل انکار بود.
همه این چالش‌ها در معامله و مشکلات در تجارت باعث شد بورس کالا با زیرساخت‌های قانونی، امنیتی و نظارت دقیق بر قیمتها، قراردادها و کیفیت کالاها بنیان‌گذاری شود.
بورس کالا در ایران چگونه است؟
بورس کالا در ایران برای اولین‌بار در سال ۱۳۸۲ و با کمک بورس فلزات بنیان‌گذاری شد. در این سال شورای عالی بورس به‌منظور تحقق برنامه‌های سوم و چهارم توسعه موظف به گسترش فضای بورس داخلی شد.
به همین منظور بورس کالای کشاورزی نیز در سال ۱۳۸۳ به بورس فلزات پیوست و کم‌کم با اضافه‌شدن سایر تولیدکننده‌ها فضای پررونقی فراهم شد تا خریدار، سرمایه‌گذار و تولیدکننده بتوانند معاملات بسیاری انجام دهند.
بازارهای بورس کالا در ایران کدام‌اند؟
به‌منظور سهولت انجام معامله‌ها، شفافیت بیشتر و تفکیک شرایط بهتر متقاضیان و عرضه‌کنندگان بورس کالا در ایران به چند بازار اصلی تقسیم شده است که عبارت‌اند از:
- بازار فیزیکی برای محصولاتی مانند پتروشیمی، کشاورزی، صنعت و معدن
- بازار فرعی بورس که شامل محصولاتی مانند پتروشیمی، معادن، کشاوری، صنعتی و پلیمر است
- بازار مالی که شامل گواهی سپرده کالایی، صندوق سرمایه‌گذاری کالایی و قرارداد سلف موازی استاندارد است
- بازار مشتقه
کالاهای عرضه‌شده در بورس کالا ایران کدام‌اند؟
به‌طور کلی کالاهای عرضه‌شده در بورس داخل کشور بیشتر متریال صنایع دیگر هستند. طبق آخرین آمار، فهرست این کالاها به شرح زیر است:
- دسته فلزات که شامل طلا، نقره، مس، فولاد، آلومینیوم و سایر فلزات اساسی می‌شود
- تولیدات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی مانند انواع پلیمرها، مواد شیمیایی، قیر، بنزین، گازوئیل و سایر مشتقات نفتی
- محصولات کشاورزی همچون گندم، جو، برنج، ذرت، شکر و روغن‌های نباتی
- محصولات صنعتی مانند سیمان، کاغذ، چوب و مواد ساختمانی
- برق و گاز طبیعی
- خودرو
انواع قراردادها در بورس کالا به چه شکل است؟
تا اینجای مطلب دانستید که بورس کالا چیست و چرا بنیان‌گذاری شده است. البته اینکه بورس چیست، مطلب گسترده‌تری است ولی در همین اندازه بدانید که بورس کالا بخشی از بورس را شامل می‌شود که در قراردادهای معاملات کالا عرضه و بهای آن پرداخت می‌شود. قراردادهای بورس در ۵ رده دسته‌بندی شده‌اند که در ادامه هر کدام را توضیح داده‌ایم.
قرارداد نقدی (spot)
در این قرارداد که به تحویل فوری هم معروف است، خریدار موظف است مبلغ کل معامله را با اضافه‌کردن هزینه‌های کارگزاری یک‌جا بپردازد و عرضه‌کننده نیز تضمین می‌کند که محصول را طی ۳ روز به دست خریدار برساند.
قرارداد سلف (forward)
در بورس کالا طی قرارداد سلف، خریدار مبلغ کل را حین بسته‌شدن قرارداد پرداخت می‌کند. اما اینکه عرضه‌کننده محصول را چه زمانی به او تحویل دهد، طبق توافق هر ۲ طرف تعیین می‌شود. این زمان باید در قرارداد درج شود.
قرارداد نسیه (credit)
در این قرارداد طرفین معامله توافق می‌کنند که خریدار مبلغ قرارداد را طی چند قسط بپردازد. اما تحویل محصول ۳ روز بعد باید انجام شود. به‌دلیل نوسانات بازار و پرداخت قسطی، درصدی سود روی قیمت اصلی کشیده می‌شود تا تولیدکننده ضرر نکند.
قرارداد آتی
در این قرارداد خریدار و عرضه‌کننده توافق می‌کنند که تحویل کالا و پرداخت بهای آن در آینده انجام شود.
قرارداد اختیار معامله (optin)
در این قرارداد فرد سومی امتیاز فروش محصول یا خرید را از یکی از طرفین خریداری می‌کند و بسته به سمتی که دارد، کالا را تحویل گرفته یا تحویل می‌دهد. در این قرارداد ذکر می‌شود که اختیار خرید یا اختیار فروش با این شخص است.
منفعت بورس کالا برای چه کسانی است؟
معامله در بورس کالا به‌خصوص به‌عنوان خریدار برای هر فردی قابل انجام است. افراد مختلف با انگیزه و نیازهای گوناگون در این بازار معامله‌هایی انجام می‌دهند که اکثرا پرسود بوده و نیازشان به مواد اولیه برطرف می‌شود.
صاحبان کارخانه‌های تولیدی به‌جای اینکه متریال را از بازار آزاد و به قیمت بالایی خریداری کنند، در این بازار قانون‌مند می‌توانند با قراردادی شفاف و معتبر محصولی باکیفیت و با قیمتی منصفانه تهیه کنند.
منفعت این بازار برای عرضه‌کنندگان و کشاورزان در این است که می‌توانند بدون صرف هزینه‌های بازاریابی بازار متنوع و گسترده‌ای برای عرضه کالاهای‌شان داشته باشند. این بازار دائمی است و امکان کلاهبرداری در آن وجود ندارد.
به‌جز مصرف‌کننده نهایی و عرضه‌کننده، سرمایه‌گذارانی هستند که با آگاهی از شرایط بازار، سیاست‌های دولت و تحلیل قیمتها دست به خرید یا فروش کالا در بورس می‌زنند. از سرمایه‌گذاران خرد گرفته تا بانک‌ها همه می‌توانند در این بازار سود خوبی کسب کنند.
دولت نیز با ورود به بورس کالا امکان تنظیم بازار و کنترل تورم را دارد. همچنین برای تامین کالاهای استراتژیک، این بازار به دولت کمک شایانی کرده است. واسطه‌ها در بورس کالا کارگزاری‌هایی هستند که با فراهم‌کردن زیرساخت‌های معامله و دریافت کارمزد به سود و درآمد خوبی رسیده‌اند.
نکات ارزنده برای ورود به بورس کالا
قبل‌از ورود به هر بازار معاملاتی بهتر است اطلاعات‌تان را درباره تمامی جنبه‌های آن افزایش دهید و به توصیه قدیمی‌های آن بازار توجه کنید. نکات مهمی که قبل‌از ورود به بورس کالا باید بدانید عبارت‌اند از:
- برای معامله با برخی شرکت‌ها نیاز به تاییدیه از مراجع مربوطه وجود دارد
- خرید و عرضه برخی کالاها در بورس با محدودیت حجم مواجه است
- برای خرید برخی محصولات باید از مراجع خاصی مجوز و سهمیه دریافت کنید. به‌عنوان مثال، برای خرید محصولات پتروشیمی باید در سامانه بهین‌یاب وزارت صمت ثبت‌نام کرده و سهمیه خود را بعداز تایید این سامانه دریافت کنید.
- برای خرید برخی کالاها نیاز به ارائه گواهی بهره‌براری و دیگر مدارکی که وزارت صمت تعیین می‌کند، وجود دارد.
- زمان خرید یا فروش کالا، نوسانات را در نظر بگیرد و قبل‌از خرید با کارشناسان این حوزه مشورت کنید.
چطور در بورس کالای ایران معامله کنیم؟
معامله در بورس کالای ایران بسیار ساده است. برای این‌کار باید ابتدا در سامانه بورس یا سجام ثبت‌نام کنید و با داشتن کد معتبر سجام برای انجام معامله به کارگزاری‌ها مراجعه کنید.
در کارگزاری باید فرم ثبت سفارش و قیمت پیشنهادی‌تان را پر کنید. سپس مبلغی را که حداقل وجه موردنیاز معامله است را به حساب کارگزاری واریز کنید. کارگزاری سفارش شما را به تالار بورس انتقال می‌دهد.
به این ترتیب در بورس کالا شرکت خواهید کرد و درصورت توافق معامله را در تالار بورس انجام خواهید داد. حال باید باقیمانده مبلغ معامله را نیز به حساب کارگزار واریز کنید تا اسناد معاملاتی برای‌تان صادر شود. بعداز امضای قرارداد مبلغ مورد معامله به حساب عرضه‌کننده واریز می‌شود.
جمع‌بندی
بورس کالا بازاری نهادینه‌شده، قانون‌مند و تحت نظارت ارگان‌های مربوطه است تا معاملات بدون هرج‌ومرج، قیمتها بدون تورم چشمگیر و کالاها با کیفیت و استاندارد عرضه شوند. قرادادهای بورس کالا در کارگزاری‌ها صادر و منعقد می‌شود.
خریداران محصولات بورس کالا معمولا کارخانه‌داران و صاحبان صنایع هستند که به متریال اولیه نیاز دارند.
البته افراد و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز می‌توانند سود خوبی از نوسانات بازار کسب کنند. در نهایت این بازار بنیان‌گذاری شده تا دولت با تنظیم بازار و عرضه کالاهای استراتژیک از تورم جلوگیری کند.
